Dit hoofdstuk loodst u door de hemelkaart van &kstars;, en maakt u bekend met vele van de belangrijkste eigenschappen. U ziet hier een schermafdruk van het hoofdvenster van &kstars;: Hoofdvenster In de schermafdruk hierboven ziet u een afbeelding die typisch is voor &kstars;. U ziet hier een gedeelte van de hemel rondom Betelgeuze afgebeeld, de helderste ster in het sterrenbeeld Orion. Orion is niet lang geleden opgekomen boven de oostelijke horizon. Sterren worden getoond in hun realistische kleuren en relatieve helderheden. In drie hoeken van de schermafdruk van de hemel ziet u tekstvelden met informatie over de huidige tijd (LT: 17:38:42 23/01/2008), de huidige plaats op aarde (Amsterdam, Noordholland, NL), en het object dat zich nu in het midden van het beeld bevindt (Kijkrichting: Betelgeuze (α Orionis)). Boven de afbeelding van de sterrenhemel zijn twee werkbalken. De hoofdwerkbalk bevat snelkoppelingen voor menufuncties, en een tijdstap-widget waarmee u de snelheid kunt instellen van de simulatieklok. De weergavewerkbalk bevat knoppen waarmee het tonen van verschillende soorten objecten kan worden aan- en uitgezet. Onder in het scherm is een statusbalk waarin de naam wordt getoond van het object waarop u klikt, en de hemelcoördinaten (Rechte Klimming/declinatie en azimut/hoogte) van de de positie van de muiscursor in de sterrenkaart. Opstartassistent De eerste keer dat u &kstars; start ziet u een Instellingenassistent, waarmee u eenvoudig uw geografische locatie kunt instellen en enkele extra gegevensbestanden kunt ophalen. U kunt de assistent op elk moment verlaten door op de knop OK te drukken. In de tweede pagina van de Instellingenassistent kunt u rechts in het venster de geografische locatie kiezen uit een lijst van de 3400+ locaties die het programma kent. Deze lijst kan worden gefilterd met de tekst die u invult in de invoervelden voor Filter met stad:, Filter met provincie en Filter met land. Als de gewenste locatie niet in de lijst voorkomt kunt u voorlopig een stad in de buurt kiezen. Later kunt u uw werkelijke locatie met de hand invullen met het hulpmiddel Geografische locatie instellen. Na het kiezen van een locatie drukt u op de knop Verder. In de laatste pagina van de instellingenassistent kunt u extra gegevens ophalen die niet standaard in de distributie van &kstars; zijn opgenomen. Druk maar op de knop Extra gegevens ophalen... om het hulpmiddel Vers-van-de-pers ophalen te openen. Wanneer dit allemaal klaar is drukt u op de knop OK waarna u aan de slag kunt gaan met &kstars;. Navigatietoetsen GrondbeginselenNu de tijd en de locatie zijn ingesteld, kunnen we eens een kijkje gaan nemen. U kunt het beeld verplaatsen met behulp van de pijltjestoetsen. De verplaatsingssnelheid wordt verdubbeld als u tegelijkertijd de &Shift;-toets ingedrukt houdt. U kunt het beeld ook verplaatsen door klikken en slepen met de muis. Merk op dat als het beeld wordt verplaatst, niet alle objecten worden getoond. Dit is gedaan om de CVE (CPU, de processor) te ontlasten, doordat die nu niet steeds de posities van alle objecten hoeft te herberekenen, waardoor een vloeiender verplaatsing mogelijk wordt (u kunt in het venster Configureren - &kstars; instellen welke objecten verborgen worden tijdens verplaatsingen). Er zijn diverse manieren om de vergroting (of Zoomniveau) van het beeld in te stellen: Met de toetsen + en -. De knoppen Inzoomen en Uitzoomen in de werkbalk Het menu-item Beeld Inzoomen / Uitzoomen selecteren. Het menu-item Beeld Zoomen naar hoekgrootte... kiezen. U kunt zo de grootte van het gezichtsveld opgeven, in graden. Het muiswiel gebruiken. Op en neer slepen met de muis met ingedrukte middelste knop. &Ctrl; ingedrukt houden, terwijl u met de muis sleept. Hiermee kunt u een rechthoekig gebied in de kaart markeren. Als u de muisknop loslaat zal het beeld op de rechthoek inzoomen. Merk op dat als u inzoomt, zwakkere sterren zichtbaar worden. Zoom uit tot dat u een groene kromme lijn ziet, deze stelt uw lokale horizon voor. Als de standaard instellingen van &kstars; niet zijn veranderd, dan zal het beeld onder de horizon geheel groen zijn, waarmee de voorgrond van de aarde wordt afgebeeld. Er is ook een witte kromme lijn, dit is de hemelequator, en een bruine kromme lijn, die de ecliptica voorstelt, de baan die de zon lijkt te volgen tussen de sterren in de loop van het jaar. De zon bevindt zich altijd ergens op de ecliptica, en de planeten altijd dichtbij de ecliptica. U kunt &kstars; instellen de hemelequator en ecliptica in de hemelkaart wel of nietaf te beelden, met behulp van het submenu Instellingen&kstars; configureren. Selecteer het tabblad Volgen en kies wel of niet voor het tonen van Hemelequator en/of en Ecliptica. U kunt ook de kleuren kiezen waarin &kstars; deze krommen toont, in de pagina Kleuren. U ziet hier een schermafdruk van het hoofdvenster van &kstars;, met in beeld de horizon, hemelequator en ecliptica: Venster van &kstars; Objecten aan de hemel Overzicht&kstars; toont duizenden objecten aan de hemel: sterren, planeten, kometen, asteroïden, sterrenhopen, nevels en melkwegstelsels. U kunt allerlei dingen doen met de getoonde objecten en er informatie over krijgen. Door er op te klikken kunt u in de statusbalk zien hoe een object heet, en door de muisaanwijzer er even boven te houden wordt in de sterrenkaart de naam ervan gedurende korte tijd getoond. Er op dubbelklikken centreert de sterrenkaart op dit object en start het volgen ervan (zodat het in het midden van de sterrenkaart blijft terwijl de tijd doorloopt). Rechtsklikken op een object geeft u een contextmenu met meer opties. ContextmenuVoorbeeld Hier is een voorbeeld van het contextmenu voor Uranus, die u ziet na er op te rechtsklikken: Contextmenu voor Uranus Contextmenu voor Uranus Hoe het contextmenu eruit ziet hangt een beetje af van het type object waarop is rechtsgeklikt, maar de basisstructuur ziet u hieronder. U vindt er nadere informatie over het contextmenu. In het bovenste gedeelte vindt u wat informatie (die u niet kunt selecteren): de naam (of namen) van het object ("Uranus"), wat voor soort object het is ("Object in het zonnestelsel"), en het sterrenbeeld waarin het is te vinden ("Pisces"). In de volgende drie regels ziet u de tijden van opkomst, ondergang en(meridiaan)doorgang van het object. Als er "circumpolair" staat bij de opkomst- en ondergangstijden, dan betekent dat, dat het object op deze locatie altijd boven de horizon zal zijn.Noot vertaler: circumpolair kan ook betekenen dat het object altijd onder de horizon is, en dus nooit opkomt of ondergaat. Zo is het Zuiderkruis voor een waarnemer in Nederland circumpolair onder de horizon. Vanuit Nederland is het Zuiderkruis dus niet zichtbaar. Het middelste gedeelte bevat een aantal mogelijke acties voor het geselecteerde object, zoals Centreren & volgen, Details...,en Naam tonen. Zie beschrijving contextmenu voor een complete lijst, en een beschrijving van elke actie. Objecten aan de hemel Internet-koppelingen ContextmenuOnderaan vindt u koppelingen naar afbeeldingen en/of pagina's op het internet met informatie over het geselecteerde object. Als u zelf nog een &URL; kent met informatie of een afbeelding van het object, kunt u zelf een koppeling toevoegen aan het contextmenu van het object, met behulp van Details in het contextmenu, waarna de dialoog Details van object. verschijnt. In het tabblad Koppelingen selecteert u de knop Koppeling toevoegen.... Hulpmiddel Object zoeken Objecten aan de hemel Zoeken op naam U kunt objecten met een naam zoeken in het venster Object zoeken dat u kunt openen door op het pictogram Object zoeken te klikken in de werkbalk, door menu-item Kijkrichting Object zoeken... te kiezen of door op de toetsen &Ctrl;F te drukken. Het venster Object zoeken ziet u hieronder: Venster object zoeken met online zoeken Venster object zoeken met online zoeken Het venster bevat een lijst van (bijna, zie ) alle objecten in &kstars; die een naam hebben. Veel van deze objecten hebben alleen een catalogusnummer (bijvoorbeeld NGC 3077), maar er zijn objecten die ook een gewone naam hebben (bijvoorbeeld de Draaikolknevel). U kunt in deze lijst naar naam en naar objecttype filteren. Om op de naam te filteren voert u de eerste letters in van de naam in het invulvak boven de lijst, waarna in de lijst alleen nog namen voorkomen die met die letters beginnen. Om naar het type te filteren, kiest u het type in het combinatieveld onderin het venster. In &kstars; is een andere methode aanwezig voor het oplossen van objecten die ontbreekt in al de voorgedefinieerde catalogi, met behulp van het internet. Dus, als u een voor &kstars; onbekend object zoekt, kunt u hiervoor diverse professionele gegevensbanken raadplegen, zoals: SIMBAD, NED of ViZieR. U kunt dit doen door de naam van het object in te voeren en op de knop Zoek op internet naar naam object te drukken. Na het vinden van het object kunt u dit precies zo gebruiken als elk ander reeds in &kstars; aanwezig object (&ie; het toevoegen aan de waarneemlijst). Indien het object niet werd gevonden in de online gegevensbanken, ziet u een waarschuwingsdialoog. Indien u met deze methode een object vindt, wordt het in de gegevensbank van &kstars; opgeslagen, zodat het na het afsluiten en weer starten van &kstars; nog steeds beschikbaar is. U kunt dit aan of uitzetten met behulp van het keuzevakje Oplossen van voor &kstars; onbekende namen met behulp van internet, in de pagina Catalogi, in de dialoog Configureren - &kstars; (selecteer het menu-item InstellingenConfigureren - &kstars;. Indien dit keuzevakje wordt gekozen en een voor &kstars; onbekende naam wordt ingevoerd in de Zoekdialoog, maakt &kstars; contact met online diensten voor de gegevens van het gewenste object en voegt die direct toe aan de gegevensbank van &kstars;. De op deze manier verkregen objecten worden opgeslagen in een nepcatalogus, met de naam _Internet_Resolved (“via internet verkregen”). Op deze manier kunt u het gebruiken van deze objecten aan en uitzetten door deze nepcatalogus te kiezen in de lijst van catalogi. Merk op dat u deze nepcatalogus niet kunt wissen, zoals dat met de andere eigen catalogi wel kan. Indien niet gekozen, is het venster van Object zoeken geheel onveranderd, op een kleinigheid na: de knop voor het online zoeken is niet meer zichtbaar. Venster object zoeken Venster object zoeken Om op een object te centreren kiest u het gewenste object in de lijst, en drukt u op de knop OK. Merk op dat indien het object onder de horizon is, het programma waarschuwt dat u mogelijk niets ziet behalve de voorgrond (u kunt de voorgrond doorzichtig maken in de instellingenpagina Hulplijnen, of door op de knop Voorgrond te drukken in de Weergavewerkbalk). Objecten aan de hemel Volgen &kstars; zal automatisch beginnen met volgen zodra er op een object is gecentreerd, hetzij in het venster Object zoeken, hetzij door op het object te dubbelklikken, hetzij door Centreren & volgen te kiezen in het contextmenu, dat u ziet na rechtsklikken op het object. U kunt het volgen stoppen door het beeld te verplaatsen, op de knop Volgen stoppen in de hoofdwerkbalk te klikken, of door menu-item KijkrichtingVolgen stoppen te kiezen . Baansporen Gekoppeld aan het gecentreerde object Wanneer een lichaam in het zonnestelsel wordt gevolgd zal &kstars; er automatisch een baanspoor bij tekenen waardoor de baan van het lichaam langs de hemel zichtbaar wordt. U zult waarschijnlijk de tijdstap van de klok op een wat grotere waarde moeten zetten (zoals 1 dag) om het spoor te kunnen zien. Objecten aan de hemel Acties met toetsenbord Als u op een object klikt in de kaart wordt het het geselecteerde object, en ziet u de naam ervan in de statusbalk. Er zijn een aantal snelle toetsopdrachten beschikbaar voor acties op het geselecteerde object: C Centreren op het geselecteerde object en het volgen. D Toon het venster Objectdetails van het geselecteerde object. L Naam van het geselecteerde object wel/niet tonen. O Het geselecteerde object aan de Waarneemlijst toevoegen. T Het baanspoor van een object (alleen in het zonnestelsel) wel/niet tonen. Door tegelijkertijd de &Shift;-toets ingedrukt te houden, worden al deze acties niet op het geselecteerde object, maar op het gecentreerde object (dus dat in de kijkrichting) uitgevoerd. Dit is het einde van de rondleiding door de hemelkaart van &kstars;, hoewel we alleen maar hebben gesnuffeld aan de vele mogelijkheden. In &kstars; zijn vele nuttige hulpmiddelen voor de astronomie, u kunt er direct uw telescoop mee besturen, en het geeft u een groot aantal opties voor het configureren en aanpassen. Bovendien bevat dit handboek het AstroInfo Project, een aantal korte, aan elkaar gekoppelde artikeltjes waarin enkele Astronomische en Astrofysische begrippen achter &kstars; worden uitgelegd.